پاسخ به مطلب دروغ آمیز انسان باستانی زاگرس نشین و افسانه نژاد آریایی
چرچیل می گفت تا حقیقت فرصت کند تنبانش را بالا بکشد دروغ نیمی از جهان را در نوردیده
نژاد آریایی و ایران ستیزی
این کاری است که تجزیه طلبان و حامیان استعماری آنها انجام میدهند چون به رسانه دسترسی دارند دروغ می گویند بعد که تکذیب بشود هم اصلا مهم نیست چون کسی خبردار نمی شود ...چندی پیش تلویزیون بی بی سی فارسی و بخش وبسایت آن، بر پایه تحقیقات یک متخصص ژنتیک به نام دکتر اشرفیان بناب، چنین ادعا کردند که: «اکثر ایرانیان بر خلاف آنچه تصور می شود، نژاد آریایی ندارند بلکه به نژادی تعلق دارند که حدود ده هزار سال پیش ساکن ایران بوده‌اند.»
آقای بناب هم پاسخی به بی بی سی فرستاد و این ادعای نادرست را که به او نسبت داده شده بود، رد کرد(لینک تکذیب نامه دکتر بناب در وبسایت بی بی سی فارسی):
http://www.bbc.com/persian/science/2012/05/120515_l10_ashrafian_clarification.shtml
اینجانب در مصاحبه خود با گزارشگر محترم بی بی سی فارسی به هیچ عنوان ادعا و عنوان نکرده ام که “اکثر ایرانیان نژاد آریائی ندارند” و این جمله که به اشتباه به عنوان تیتر گزارش انتخاب شده، کاملا با آنچه اینجانب مطرح کرده و باور دارم متفاوت است.
در پایان هم اینطور نتیجه می گیرد:
در پایان و بطور خلاصه اعتقاد بنده اینست که عموم ما ایرانیان از اعقاب آریائیهائی هستیم که از بیش از ده هزار سال قبل در این سرزمین می زیسته اند و بزرگترین تمدنهای انسانی را پایه گذاری کرده اند و تئوری مهاجرت اقوامی از اروپای شرقی به ایران (که به غلط و حتی عمدا توسط عده ای از دانشمندان اروپائی نام آریائی بر آنها نهاده شده) و جایگزینی اقوام بومی توسط آنان یک فرضیه غلط و نژاد پرستانه وارداتی است.
اما پس از پخش مصاحبه بی بی سی و حتی تکذیب نامه اخیر، عده ای تلاش کردند که از این وضعیت مبهم سو استفاده کنند و بار دیگر بحثهایی را همچون نژاد آریایی و جعلی بودن انتساب مردم ایران به آریاییان را پیش بکشند.
مانند این نوشته که هفته پیش از رادیو زمانه منتشر شد نویسنده یک شخص به نام شاهد علوی است که در وبلاگ خودش قسم خورده هویت ملی ایران را نابود کند https://www.radiozamaneh.com/289623
آریایی بودن یا نبودن ایرانیان چه اهمیتی دارد
پیش از آنکه بخواهم وارد مبحث آریاییان شوم لازم است به طور خلاصه بنویسم که آریایی بودن یا نبودن ایرانیان چه اهمیتی دارد و اینکه آیا تکیه بر هویت آریایی ایرانیان لزوما دلایل نژاد پرستانه دارد یا خیر؟
گروهی از هم میهنان ما اساسا با طرح موضوعات قومی و تباری مخالف اند و چنین استدلال می کنند که آریایی بودن یا نبودن یک ملت چیزی به ارزشهای آن اضافه نمی کند که اساسا لزومی به دنبال کردن چنین بحثهایی باشد. گروهی از قومگرایان هم چنین رویه ای دارند و با چنین استدلالاتی به دنبال سرپوش گذاشتن بر روی مسایلی هستند که تمایلی به طرح آنها ندارند.
در پاسخ به این گروهها باید گفت که تبار یک ملت نه به تنهایی می تواند معیار ارزشی باشد نه مبنای تفاخر و برتری بشود. اما همانطور که در زندگی فردی، خانواده بخشی از هویت انسانی ما است که به خودی خود مبنای برتری نیست اما تعلق به آن بخش مهمی از هویت فردی و اجتماعی ما را شکل می دهد، تبار و میراث تاریخی یک ملت هم هویت تاریخی آن را می سازند و تازش به این هویت ملی می تواند دستاوردهای سیاسی و اقتصادی داشته باشد و دقیقا به همین علت است که در چند سال اخیر تهاجم بی سابقه ای – از توهین به مفاخر و مشاهیری همچو فردوسی و کورش هخامنشی گرفته تا جعل مفاهیمی چون تبار و نژاد و تعاریف قومی – به ارکان هویت ملی ایرانیان آغاز شده و به همان دلایل سیاسی هم دنبال می شود.
نژاد آریایی و قوم آریایی
تفاوت زیادی در دو اصطلاح «نژاد آریایی» و «قوم آریایی» وجود دارد. همانطور که پیشتر هم اشاره کردم، اصطلاح «نژاد» را در تحقیقات ژنتیکی برای گروههای انسانی بکار نمی برند:
‘Race’ and researc
Modern human genetic variation does not structure into phylogenetic subspecies (geographical ‘races’), nor do the taxa from the most common racial classifications of classical anthropology qualify as ‘races’
در واقع اختلافات ژنتیکی انسان مدرن هنوز به تشکیل زیرشاخه های نژادی منتج نمی شود و در حال حاضر (دستکم درتحقیقات علمی) تنها یک نژاد وجود دارد و آن هم نژاد انسانی است. یه همین علت هم استفاده از عنوان نژاد برای آریاییان (که در گذشته رایج بوده)، مانند دیگر گونه های انسانی نمی تواند صحیح باشد و وقتی یک خبرگزاری در عنوان مطلب خود می نویسد که بر طبق تحقیقات علمی «اکثر ایرانیان آریایی نژاد نیستند و از نژاد دیگری هستند.» در اعتبار اصل نوشته باید تردید داشت. البته این موضوع تنها منحصر به بی بی سی نیست مثلا دو هفته پیش یک روزنامه اسراییلی هم ادعا کرد: «تحقیقات ژنتیکی نشان می دهد که تمامی یهودیان از یک نژاد هستند»!
تا اینجا دانستیم که چیزی به عنوان نژاد آریایی همچو نژاد سیاه ونژاد سفید یا نژاد سامی یا (به قول هاآرتز) نژاد یهودی وجود ندارد؛ اما قومی به نام آریایی در طول تاریخ وجود داشته که این قوم اجداد ایرانیان امروزی هستند. از اینرو هرگونه جابه جا کردن مفاهیمی چون «نژاد آریایی» با «تبار آریایی» یا «آریایی» و یکسان نشان دادن آنها اگر از سر ناآگاهی نباشد، صرفا برای به اشتباه انداختن مخاطب است.
مثلا شخصی به نام رضا مرادی غیاث آبادی که یک دکتر قلابی است و اکثر مطالبش را تجزیه طلبان در وبسایتهایشان منتشر می کند، در وبلاگش چنین می نویسد:
این در حالی است که اصولاً اصطلاح نژاد آریایی و آریایی بودن ایرانیان و هندیان از ساخته‌های استعماری در سده نوزدهم میلادی بوده است. در این باره باز هم خواهم نوشت:
عنوان «نژاد آریایی» و عبارت «آریایی بودن ایرانیان» دو مفهوم کاملا متفاوت هستد و جا به جا کردن مفاهیمی که در ظاهر به یکدیگر شبیه هستند و ماهیتی جداگانه دارند، نوعی مغلطه است که ظاهرا غیاث آبادی و دوستانش به آن علاقه دارند.
اینکه «آریاییان» اجداد ایرانیان امروزی هستند و این عنوان برای مردم ایران مفهوم قومی دارد، موضوعی پذیرفته شده است و در زیر تعداد بیشتری از منابعی که به آریایی بودن ایرانیان اشاره کرده اند را جمع آوری می کنم تا در آینده هم قابل ارجاع باشد:
نقل قولی از پروفسور جیراردو جی نولی از دانشگاه رم، بخش شرقشناسی:
Emile Benveniste is thus quite right to assert that, unlike the various terms connected with the Aryan arya- in Old Indian, the Old Iranian arya- is documented solely as an ethnic name
بر خلاف مفاهیم متعددی که آرین یا آریا در میان هندیان باستان داشت، آریا در میان ایرانیان باستان صرفا به مفهوم قومی ثبت شده است.
پیوند کتاب در انتهای نوشتار
جراردو جی نلی در دانشنامه ایرانیکا:
We also know, thanks to this very same inscription, that Ahura Mazdā was considered the “god of the Iranians” in passages of the Elamite version corresponding to DB IV 60 and 62 in the Old Persian version, whose language was called “Iranian” or ariya (DB IV, 88-89). Then again, the Avesta clearly uses airya as an ethnic name (Vd. 1; Yt. 13.143-44, etc.), where it appears in expressions such as airyāfi; daiŋˊhāvō “Iranian lands, peoples,” airyō.šayanəm“land inhabited by Iranians,” and airyanəm vaējō vaŋhuyāfi; dāityayāfi; “Iranian stretch of the good Dāityā,” the river Oxus, the modern Āmū Daryā (q.v.; see ĒRĀN-WĒZ). There can be no doubt about the ethnic value of Old Iran. arya(Benveniste, 1969, I, pp. 369 f.; Szemerényi; Kellens).
به لطف کتیبه مشابهی ما همچنین می دانیم که اهورا مزدا در سطرهای نسخه ایلامی و نسخه پارسی باستان خدای ایرانیان محسوب می شده که زبانشان ایرانی یا آریا نامیده شده و بار دیگر اوستا واضحا «آریا» را به مفهوم قومی/اتنیکی بکار برده[…]هیچ تردیدی نمی تواند وجود داشته باشد که لغت «ایران» یا «آریا» مفهوم قومی دارد.
پروفسور رادیگر اشمیت در مقاله آریا، دانشنامه ایرانیکا:
The name “Aryan” (OInd. āˊrya-, Ir. *arya– [with short a-], in Old Pers. ariya-, Av. airiia-, etc.) is the self designation of the peoples of Ancient India and Ancient Iran who spoke Aryan languages
آریایی (هندی باستان āˊrya ،ایرانی : arya با آ کوتاه، در زبان پارسی باستان آریا) عنوان مردم هند باستان و ایران باستان است که به زبانهای آریایی تکلم می کردند.
پروفسور هارولد بیلی در مقاله «مفهوم قومی آریا» در ایرانیکا:
ARYA, an ethnic epithet in the Achaemenid inscriptions and in the Zoroastrian Avestan tradition. It is used in the Avesta of members of an ethnic group and contrasts with other named groups[…]in the past, the Medes had been called Arioi. The Greek use of Areia (Latin Aria) for Old Pers. Haraiva, Balōčī Harē(v), Arm. H(a)reu, was likely to cause confusion.
The same ethnic concept was held in the later centuries.
آریا صفتی قومی است که در کتیبه های هخامنشی و زرتشتی بکار رفته. در اوستا این عنوان به مفهوم یک گروه قومی در مقابل گروههای قومی دیگر بکار رفته . […]در گذشته مادها آریویی شناخته می شدند و یونانیان آراییا (لاتینی آریا) را برای پارسیان باستان بکار می بردند. مفهوم قومی مشابهی هم در سده های بعد رایج شد.
جراردو جی نلی در مدخل «ار – ار مزدسن» در دانشنامه ایرانیکا:
ĒR, ĒR MAZDĒSN (Inscr. Mid. Pers. ēr [ʾyly], plur. ērān [ʾylʾn, ʾyrʾn]), an ethnonym, like Old Persian ariya- and Avestan airya-, meaning “Aryan” or “Iranian.”
ار، ار مزدسن (در جمع اران) یک نام قومی است که مانند آریا در زبان پارسی قدیم و ایریا در اوستایی به معنای آریایی و ایرانی است.
منابع:
نقل قولی از پروفسور جیراردو جی نولی :
https://books.google.bg/books?id=ZDZtAAAAMAAJ&q=%22unlike+the+various+terms+connected+with+the+Aryan+arya-+in+Old+Indian,+the+Old+Iranian+arya-+is+documented+solely+as+an+ethnic%22&dq=%22unlike+the+various+terms+connected+with+the+Aryan+arya-+in+Old+Indian,+the+Old+Iranian+arya-+is+documented+solely+as+an+ethnic%22&hl=en&ei=uxTCTpGzCYiYiALQxIWPDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y
جراردو جی نلی در دانشنامه ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/iranian-identity-ii-pre-islamic-period
پروفسور رادیگر اشمیت در مقاله آریا، دانشنامه ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/aryans
پروفسور هارولد بیلی در مقاله «مفهوم قومی آریا» در ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/arya-an-ethnic-epithet
جراردو جی نلی در مدخل «ار – ار مزدسن» در دانشنامه ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/er-er-mazdesn
چرچیل می گفت تا حقیقت فرصت کند تنبانش را بالا بکشد دروغ نیمی از جهان را در نوردیده
نژاد آریایی و ایران ستیزی
این کاری است که تجزیه طلبان و حامیان استعماری آنها انجام میدهند چون به رسانه دسترسی دارند دروغ می گویند بعد که تکذیب بشود هم اصلا مهم نیست چون کسی خبردار نمی شود ...چندی پیش تلویزیون بی بی سی فارسی و بخش وبسایت آن، بر پایه تحقیقات یک متخصص ژنتیک به نام دکتر اشرفیان بناب، چنین ادعا کردند که: «اکثر ایرانیان بر خلاف آنچه تصور می شود، نژاد آریایی ندارند بلکه به نژادی تعلق دارند که حدود ده هزار سال پیش ساکن ایران بوده‌اند.»
آقای بناب هم پاسخی به بی بی سی فرستاد و این ادعای نادرست را که به او نسبت داده شده بود، رد کرد(لینک تکذیب نامه دکتر بناب در وبسایت بی بی سی فارسی):
http://www.bbc.com/persian/science/2012/05/120515_l10_ashrafian_clarification.shtml
اینجانب در مصاحبه خود با گزارشگر محترم بی بی سی فارسی به هیچ عنوان ادعا و عنوان نکرده ام که “اکثر ایرانیان نژاد آریائی ندارند” و این جمله که به اشتباه به عنوان تیتر گزارش انتخاب شده، کاملا با آنچه اینجانب مطرح کرده و باور دارم متفاوت است.
در پایان هم اینطور نتیجه می گیرد:
در پایان و بطور خلاصه اعتقاد بنده اینست که عموم ما ایرانیان از اعقاب آریائیهائی هستیم که از بیش از ده هزار سال قبل در این سرزمین می زیسته اند و بزرگترین تمدنهای انسانی را پایه گذاری کرده اند و تئوری مهاجرت اقوامی از اروپای شرقی به ایران (که به غلط و حتی عمدا توسط عده ای از دانشمندان اروپائی نام آریائی بر آنها نهاده شده) و جایگزینی اقوام بومی توسط آنان یک فرضیه غلط و نژاد پرستانه وارداتی است.
اما پس از پخش مصاحبه بی بی سی و حتی تکذیب نامه اخیر، عده ای تلاش کردند که از این وضعیت مبهم سو استفاده کنند و بار دیگر بحثهایی را همچون نژاد آریایی و جعلی بودن انتساب مردم ایران به آریاییان را پیش بکشند.
مانند این نوشته که هفته پیش از رادیو زمانه منتشر شد نویسنده یک شخص به نام شاهد علوی است که در وبلاگ خودش قسم خورده هویت ملی ایران را نابود کند https://www.radiozamaneh.com/289623
آریایی بودن یا نبودن ایرانیان چه اهمیتی دارد
پیش از آنکه بخواهم وارد مبحث آریاییان شوم لازم است به طور خلاصه بنویسم که آریایی بودن یا نبودن ایرانیان چه اهمیتی دارد و اینکه آیا تکیه بر هویت آریایی ایرانیان لزوما دلایل نژاد پرستانه دارد یا خیر؟
گروهی از هم میهنان ما اساسا با طرح موضوعات قومی و تباری مخالف اند و چنین استدلال می کنند که آریایی بودن یا نبودن یک ملت چیزی به ارزشهای آن اضافه نمی کند که اساسا لزومی به دنبال کردن چنین بحثهایی باشد. گروهی از قومگرایان هم چنین رویه ای دارند و با چنین استدلالاتی به دنبال سرپوش گذاشتن بر روی مسایلی هستند که تمایلی به طرح آنها ندارند.
در پاسخ به این گروهها باید گفت که تبار یک ملت نه به تنهایی می تواند معیار ارزشی باشد نه مبنای تفاخر و برتری بشود. اما همانطور که در زندگی فردی، خانواده بخشی از هویت انسانی ما است که به خودی خود مبنای برتری نیست اما تعلق به آن بخش مهمی از هویت فردی و اجتماعی ما را شکل می دهد، تبار و میراث تاریخی یک ملت هم هویت تاریخی آن را می سازند و تازش به این هویت ملی می تواند دستاوردهای سیاسی و اقتصادی داشته باشد و دقیقا به همین علت است که در چند سال اخیر تهاجم بی سابقه ای – از توهین به مفاخر و مشاهیری همچو فردوسی و کورش هخامنشی گرفته تا جعل مفاهیمی چون تبار و نژاد و تعاریف قومی – به ارکان هویت ملی ایرانیان آغاز شده و به همان دلایل سیاسی هم دنبال می شود.
نژاد آریایی و قوم آریایی
تفاوت زیادی در دو اصطلاح «نژاد آریایی» و «قوم آریایی» وجود دارد. همانطور که پیشتر هم اشاره کردم، اصطلاح «نژاد» را در تحقیقات ژنتیکی برای گروههای انسانی بکار نمی برند:
‘Race’ and researc
Modern human genetic variation does not structure into phylogenetic subspecies (geographical ‘races’), nor do the taxa from the most common racial classifications of classical anthropology qualify as ‘races’
در واقع اختلافات ژنتیکی انسان مدرن هنوز به تشکیل زیرشاخه های نژادی منتج نمی شود و در حال حاضر (دستکم درتحقیقات علمی) تنها یک نژاد وجود دارد و آن هم نژاد انسانی است. یه همین علت هم استفاده از عنوان نژاد برای آریاییان (که در گذشته رایج بوده)، مانند دیگر گونه های انسانی نمی تواند صحیح باشد و وقتی یک خبرگزاری در عنوان مطلب خود می نویسد که بر طبق تحقیقات علمی «اکثر ایرانیان آریایی نژاد نیستند و از نژاد دیگری هستند.» در اعتبار اصل نوشته باید تردید داشت. البته این موضوع تنها منحصر به بی بی سی نیست مثلا دو هفته پیش یک روزنامه اسراییلی هم ادعا کرد: «تحقیقات ژنتیکی نشان می دهد که تمامی یهودیان از یک نژاد هستند»!
تا اینجا دانستیم که چیزی به عنوان نژاد آریایی همچو نژاد سیاه ونژاد سفید یا نژاد سامی یا (به قول هاآرتز) نژاد یهودی وجود ندارد؛ اما قومی به نام آریایی در طول تاریخ وجود داشته که این قوم اجداد ایرانیان امروزی هستند. از اینرو هرگونه جابه جا کردن مفاهیمی چون «نژاد آریایی» با «تبار آریایی» یا «آریایی» و یکسان نشان دادن آنها اگر از سر ناآگاهی نباشد، صرفا برای به اشتباه انداختن مخاطب است.
مثلا شخصی به نام رضا مرادی غیاث آبادی که یک دکتر قلابی است و اکثر مطالبش را تجزیه طلبان در وبسایتهایشان منتشر می کند، در وبلاگش چنین می نویسد:
این در حالی است که اصولاً اصطلاح نژاد آریایی و آریایی بودن ایرانیان و هندیان از ساخته‌های استعماری در سده نوزدهم میلادی بوده است. در این باره باز هم خواهم نوشت:
عنوان «نژاد آریایی» و عبارت «آریایی بودن ایرانیان» دو مفهوم کاملا متفاوت هستد و جا به جا کردن مفاهیمی که در ظاهر به یکدیگر شبیه هستند و ماهیتی جداگانه دارند، نوعی مغلطه است که ظاهرا غیاث آبادی و دوستانش به آن علاقه دارند.
اینکه «آریاییان» اجداد ایرانیان امروزی هستند و این عنوان برای مردم ایران مفهوم قومی دارد، موضوعی پذیرفته شده است و در زیر تعداد بیشتری از منابعی که به آریایی بودن ایرانیان اشاره کرده اند را جمع آوری می کنم تا در آینده هم قابل ارجاع باشد:
نقل قولی از پروفسور جیراردو جی نولی از دانشگاه رم، بخش شرقشناسی:
Emile Benveniste is thus quite right to assert that, unlike the various terms connected with the Aryan arya- in Old Indian, the Old Iranian arya- is documented solely as an ethnic name
بر خلاف مفاهیم متعددی که آرین یا آریا در میان هندیان باستان داشت، آریا در میان ایرانیان باستان صرفا به مفهوم قومی ثبت شده است.
پیوند کتاب در انتهای نوشتار
جراردو جی نلی در دانشنامه ایرانیکا:
We also know, thanks to this very same inscription, that Ahura Mazdā was considered the “god of the Iranians” in passages of the Elamite version corresponding to DB IV 60 and 62 in the Old Persian version, whose language was called “Iranian” or ariya (DB IV, 88-89). Then again, the Avesta clearly uses airya as an ethnic name (Vd. 1; Yt. 13.143-44, etc.), where it appears in expressions such as airyāfi; daiŋˊhāvō “Iranian lands, peoples,” airyō.šayanəm“land inhabited by Iranians,” and airyanəm vaējō vaŋhuyāfi; dāityayāfi; “Iranian stretch of the good Dāityā,” the river Oxus, the modern Āmū Daryā (q.v.; see ĒRĀN-WĒZ). There can be no doubt about the ethnic value of Old Iran. arya(Benveniste, 1969, I, pp. 369 f.; Szemerényi; Kellens).
به لطف کتیبه مشابهی ما همچنین می دانیم که اهورا مزدا در سطرهای نسخه ایلامی و نسخه پارسی باستان خدای ایرانیان محسوب می شده که زبانشان ایرانی یا آریا نامیده شده و بار دیگر اوستا واضحا «آریا» را به مفهوم قومی/اتنیکی بکار برده[…]هیچ تردیدی نمی تواند وجود داشته باشد که لغت «ایران» یا «آریا» مفهوم قومی دارد.
پروفسور رادیگر اشمیت در مقاله آریا، دانشنامه ایرانیکا:
The name “Aryan” (OInd. āˊrya-, Ir. *arya– [with short a-], in Old Pers. ariya-, Av. airiia-, etc.) is the self designation of the peoples of Ancient India and Ancient Iran who spoke Aryan languages
آریایی (هندی باستان āˊrya ،ایرانی : arya با آ کوتاه، در زبان پارسی باستان آریا) عنوان مردم هند باستان و ایران باستان است که به زبانهای آریایی تکلم می کردند.
پروفسور هارولد بیلی در مقاله «مفهوم قومی آریا» در ایرانیکا:
ARYA, an ethnic epithet in the Achaemenid inscriptions and in the Zoroastrian Avestan tradition. It is used in the Avesta of members of an ethnic group and contrasts with other named groups[…]in the past, the Medes had been called Arioi. The Greek use of Areia (Latin Aria) for Old Pers. Haraiva, Balōčī Harē(v), Arm. H(a)reu, was likely to cause confusion.
The same ethnic concept was held in the later centuries.
آریا صفتی قومی است که در کتیبه های هخامنشی و زرتشتی بکار رفته. در اوستا این عنوان به مفهوم یک گروه قومی در مقابل گروههای قومی دیگر بکار رفته . […]در گذشته مادها آریویی شناخته می شدند و یونانیان آراییا (لاتینی آریا) را برای پارسیان باستان بکار می بردند. مفهوم قومی مشابهی هم در سده های بعد رایج شد.
جراردو جی نلی در مدخل «ار – ار مزدسن» در دانشنامه ایرانیکا:
ĒR, ĒR MAZDĒSN (Inscr. Mid. Pers. ēr [ʾyly], plur. ērān [ʾylʾn, ʾyrʾn]), an ethnonym, like Old Persian ariya- and Avestan airya-, meaning “Aryan” or “Iranian.”
ار، ار مزدسن (در جمع اران) یک نام قومی است که مانند آریا در زبان پارسی قدیم و ایریا در اوستایی به معنای آریایی و ایرانی است.
منابع:
نقل قولی از پروفسور جیراردو جی نولی :
https://books.google.bg/books?id=ZDZtAAAAMAAJ&q=%22unlike+the+various+terms+connected+with+the+Aryan+arya-+in+Old+Indian,+the+Old+Iranian+arya-+is+documented+solely+as+an+ethnic%22&dq=%22unlike+the+various+terms+connected+with+the+Aryan+arya-+in+Old+Indian,+the+Old+Iranian+arya-+is+documented+solely+as+an+ethnic%22&hl=en&ei=uxTCTpGzCYiYiALQxIWPDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y
جراردو جی نلی در دانشنامه ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/iranian-identity-ii-pre-islamic-period
پروفسور رادیگر اشمیت در مقاله آریا، دانشنامه ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/aryans
پروفسور هارولد بیلی در مقاله «مفهوم قومی آریا» در ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/arya-an-ethnic-epithet
جراردو جی نلی در مدخل «ار – ار مزدسن» در دانشنامه ایرانیکا:
http://www.iranicaonline.org/articles/er-er-mazdesn
